Τα πρώτα πολεμικά γεγονότα στην ανατολική Στερεά Ελλάδα.
Στην Ανατολική Στερεά μετά την έκρηξη της επανάστασης τον Μάρτιο του 1821 πραγματοποιήθηκαν τρεις σημαντικές μάχες. Στις 23 Απριλίου η μάχη της Αλαμάνας όπου οι Έλληνες υπό την αρχηγία του Διάκου, Δυοβουνιώτη με Πανουργιά με 1500 άνδρες έναντι 8.000 Τούρκων ηττήθηκαν. Στη συνέχεια
στις 8 Μαΐου του 1821 ο Οδυσσέας Ανδρούτσος αντιστάθηκε με επιτυχία στο Χάνι της Γραβιάς. Τέλος στις 26 Αυγούστου οι δυνάμεις των Τούρκων εξολοθρεύτηκαν στο πέρασμα των Βασιλικών που βρίσκεται στο Καλλίδρομο σε υψόμετρο 570μ. ανάμεσα στα χωριά Ρεγκίνι και Ελάτεια. Η επιτυχία αυτή έδωσε τη δυνατότητα στους Έλληνες της νοτίου Ελλάδας να καταλάβουν την Τρίπολη στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821 εδραιώνοντας την επανάσταση.

Η μάχη της Αλαμάνας
Ο Χουρσίτ Πασάς βρισκόταν στην Ήπειρο με εντολή από την Υψηλή Πύλη να καταπνίξει τις ακόρεστες φιλοδοξίες του Αλή Πασά των Ιωαννίνων όταν ξέσπασε το 1821 η επανάσταση στην Πελοπόννησο. Ο Χουρσίτ όρισε τους Κιοσέ Μεχμέτ και Ομερ Βρυώνη για να την καταπνίξουν. Η πορεία των πασάδων προς τη νότια Ελλάδα έπρεπε να περάσει από τις Θερμοπύλες που αποφάσισαν να τις προστατεύσουν οι Έλληνες οπλαρχηγοί λίγες μόνο μέρες μετά της έκρηξη της επανάστασης. Στις 18 Απριλίου του 1821 οι οπλαρχηγοί Διάκος, Πανουργιάς, και Δυοβουνιώτης συναντήθηκαν στο χωριό Κομποτάδες κάτω από τα πέντε αιωνόβια πλατάνια ‘’Τα Πέντε αδέλφια’’ όπως ονομάζονταν, που σήμερα διατηρούνται σαν μνημεία της φύσης.

Ο Χουρσίτ πασάς		Ο Ομερ Βρυώνης

Οι θυελλώδεις συζητήσεις των οπλαρχηγών κατέληξαν στην μέχρις εσχάτων αντίσταση εναντίον των Τούρκων. Οι τρεις οπλαρχηγοί αποφάσισαν να κλείσουν τον άξονα Γοργοπόταμο, Ηράκλεια, Αλαμάνα.
Αλαμάνα ονομαζόταν τότε ο ποταμός Σπερχειός.

Η πλατεία των Κομποτάδων όπου συναντήθηκαν οι τρεις οπλαρχηγοί (Διάκος, Δυοβουνιώτης, Πανουργιάς) και αποφάσισαν την αντίσταση κατά των υπέρτερων τουρκικών δυνάμεων.		Το μνημείο στους Κομποτάδες σε ανάμνηση της απόφασης για αντίσταση στις τουρκικές στρατιές.

Στο Γοργοπόταμο ο Δυοβουνιώτης με 400 άνδρες, στην Ηράκλεια ο Πανουργιάς με 400 άνδρες και στην Αλαμάνα ο Διάκος με 500 άνδρες. Οι Τούρκοι προήλασαν με 8.000 άνδρες.
Ο Ομέρ Βρυώνης επιτέθηκε πρώτα στον Δυοβουνιώτη. Ο Δυοβουνιώτης αντικρίζοντας τους Τούρκους υποχώρησε στις πλαγιές της Οίτης αφήνοντας ακάλυπτο τον Πανουργιά στην Ηράκλεια ο οποίος μετά από ηρωική αντίσταση τραυματισμένος μεταφέρθηκε στη Μονή Δαμάστας. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε και ο επίσκοπος Σαλώνων (Άμφισσα) Ησαιας.
Ο Διάκος έμεινε μόνος του να σταματήσει την τουρκική στρατιά που τον έσφιγγε σαν δαγκάνα καθώς ο Ομέρ Βρυώνης επιτέθηκε χωρίς αντίσταση μέσω Ηράκλειας, ενώ ο Κιοσέ Μεχμέτ ακολούθησε την ευθεία από τη Λαμία (Ζητούνι) προς τις Θερμοπύλες. Οι άνδρες του Διάκου κατέφυγαν σε ένα χάνι που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του Σπερχειού για να σταματήσουν τον Κιοσέ Μεχμέτ ενώ ο Διάκος προσπάθησε ν΄ αντισταθεί στον Ομέρ Βρυώνη. Στην άνιση αυτή μάχη ο Διάκος συνελήφθη και οδηγήθηκε στη Λαμία όπου σουβλίστηκε ζωντανός.
Η ηρωική στάση του Διάκου χαλύβδωσε τη θέληση των Ελλήνων για συνέχιση του αγώνα. Τα λόγια που ξεστόμισε στον Ομέρ Βρυώνη ‘’ Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε να πέθανω’’ έγιναν θρύλος στις ψυχές των Ελλήνων. Η λαϊκή μούσα έβαλε στο στόμα του τους παρακάτω στίχους:

‘’Για δες καιρό που διάλεξε
ο χάρος να με πάρει
τώρα π΄ ανθίζουν τα κλαριά
και βγάζει η γη χορτάρι’’

ενώ ο Σολωμός έγραψε για τη μάχη της Αλαμάνας

‘’Ω τρακόσιοι ! σηκωθείτε
και ξανάλθετε σε μας
τα παιδιά σας θελ’ ίδείτε
πόσο μοιάζουνε με σας’’

Η μάχη της Αλαμάνας σώθηκε και στη λαϊκή παράδοση

Τρία πουλάκια κάθουνταν ψηλά στη Χαλκωμάτα [1]
τονα τηράει τη Λειβαδιά και τ΄ άλλο το Ζητούνι [2]
το τρίτο το καλύτερο μοιριολογάει και λέει:
‘’Πολλή μαυρίλα πλάκωσε, μαύρη σαν καλιακούδα.
μην ο Καλύβας έρχεται, μην ο Λεβεντογιάννης;
ουτ΄ ο Καλύβας έρχεται ουτ΄ο Λεβεντογιάννης
Ομερ Βρυώνης πλάκωσε με δεκαοχτώ χιλιάδες’’

Ο Διάκος σαν τ΄ αγρίκησε, πολύ του κακοφάνη,
ψιλή φωνή εσήκωσε, τον πρώτο του φωνάζει:
‘’Τον ταιφά [3] μου σύναξε, μάσε τα παλικάρια,
δωσ’ τους μπαρούτι περισσή και βόλια με τις χούφτες,
γλήγορα και να πιάσουμε κάτω στην Αλαμάνα,
που ναι ταμπούρια3 δυνατά κι΄ όμορφα μετερίζια [4]’’.

Παίρνουνε τ΄ αλαφρά σπαθιά και τα βαριά τουφέκια,
στην Αλαμάνα φτάνουνε και πιάνουν τα ταμπούρια,
‘’Καρδιά, παιδιά μου, φώναξε, παιδιά, μη φοβηθείτε,
Σταθήτε αντρειά σαν Έλληνες και σα Γραικοί σταθήτε΄΄

Ψιλή βροχούλα έπιασε κ’ ένα κομμάτι αντάρα,
τρία γιουρούσια έκαμαν τα τρία αράδα αράδα,
έμεινε ο Διάκος στη φωτιά με δεκαοχτώ λεβέντες.
τρεις ώρες επολέμαε με δεκαοχτώ χιλιάδες.
βουλώσαν τα κουμπούρια του κι΄ ανάψαν τα τουφέκια,
κι ο Διάκος εξεσπάθωσε και στη φωτιά χουμάει,
ξήντα ταμπούρια χάλασε κι εφτά μπουλουκμπασήδες [5]
και το σπαθί του κόπηκε ανάμεσα απ΄ τη χούφτα
και ζωντανό τον έπιασαν και στον πασά τον πάνε,
χίλιοι τον παν΄ από μπροστά και χίλιοι από κατόπι

Κι ο Ομέρ Βρυώνης μυστικά στον δρόμο τον ερώτα:
‘’Γίνεσαι Τούρκος Διακο μου, την πίστη σου ν΄ αλλάξεις,
Να προσκυνήσεις στο τζαμί, την εκκλησία ν΄ αφήσεις;’’
Κ’ εκείνος τ’ αποκρίθηκε και στρίφτει το μουστάκι:
‘’Πάτε κ’ εσείς κ΄ η πίστη σας, μουρτάτες [6] να χαθείτε,
εγώ Γραικός γεννήθηκα Γραικός θε ν΄ αποθάνω.
‘’Αν θέλετε χίλια φλουριά και χίλιους μαχμουτιέδες,
μόνο εφτά μερών ζωή θέλω να μου χαρίστε,
όσο να φτάσει ο Οδυσσεύς και ο Θανάσης Βάγιας’’.
Σαν τ’ άκουσ’ ο Χαλίλμπεης αφρίζει και φωνάζει:
-Χίλια πουγκιά σας δίνω ’γω κι’ ακόμα πεντακόσια,
το Διάκο να χαλάσετε, το φοβερό τον κλέφτη,
γιατί θα σβήσει την Τουρκιά και όλο μας το ντοβλέτι.

Το Διάκο τότε παίρνουνε και στο σουβλί τον βάζουν,
ολόρθο τον εστήσανε, κι’ αυτός χαμογελούσε.
την πίστη τους τους έβριζε, τους έλεγε μουρτάτες.
’’Σκυλιά κι ά με σουβλίσετε, ένας Γραικός εχάθη
ας είν’ καλά ο Οδυσσεύς κι’ ο καπετάν Νικήτας,
που θα σας σβήσουν την Τουρκιά κι’ όλο σας το ντοβλέτι [7].

1. Τα υψώματα πάνω από τη Δαμάστα προς το Μπράλο
2. Λαμία
3. Στράτευμα ατάκτων
4. Οχυρές θέσεις
5. Επικεφαλής στρατιωτών
6. Ο αλλαξοπιστήσας
7 - Κράτος


Ο κάμπος της Λαμίας από το κάστρο της, την περιοχή Αφανός. Οι τρεις γραμμές δείχνουν την παράταξη των τριών οπλαρχηγών. Ανατολικά ο Διάκος έκλεινε το πέρασμα προς Θερμοπύλες, στο κέντρο ο Πανουργιάς το πέρασμα προς Μπράλο και δυτικά ο Δυοβουνιώτης έκλεινε το πέρασμα προς τα Δύο Βουνά.


Ο κάμπος της Λαμίας και τα στενά των Θερμοπυλών από την αρχαία ακρόπολη της Ανάβρας ή του Καλλιδρόμου.
Με μπλε διακεκομμένη γραμμή η πορεία του Σπερχειού (Αλαμάνα την εποχή της Τουρκοκρατίας). Με κόκκινες διακεκομμένες γραμμές η πορεία των Τούρκων εναντίον των Ελλήνων. Με κόκκινη, κίτρινη και μπλε γραμμή η διάταξη των τριών Ελλήνων οπλαρχηγών.


Δυοβουνιώτης
Πανουργιάς
Διάκος
Κόκκινα βέλη - Πορεία Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη
Στην αριστερή πλευρά του χάρτη το χωριό Κομποτάδες όπου συναντήθηκαν οι τρεις οπλαρχηγοί.
Ο Διάκος προστάτευε το πέρασμα προς Θερμοπύλες. Ο Πανουργιάς το πέρασμα προς Μπράλο που οδηγούσε στην Αμφισσα (Σάλωνα) και ο Δυοβουνιώτης στο Γοργοπόταμο για να εμποδίσει το πέρασμα από τις πλαγιές της Οίτης.

Η μάχη της Αλαμάνας όπως αποδόθηκε από τους Ζωγράφου- Μακρυγιάννη. Φαίνεται ο Σπερχειός που εκβάλει στη θάλασσα. Οι τουρκικές στρατιές είναι...		Η μάχη της Αλαμάνας από πίνακα του Α. Ησαία. Δεξιά οι Τούρκοι και αριστερά οι Έλληνες. Στο μέσο του πίνακα κυλά ο Σπερχειός...		"Μάχη του Αθανασίου Διάκου εις τη γέφυρα του Σπερχειού του ποταμού Αλαμάνα μετά των Τούρκων και των οπαδών αυτών το 1821"...

Η γέφυρα της Αλαμάνας από γκραβούρα του 1805		Η γέφυρα της Αλαμάνας από γκραβούρα του 1805. Στην άκρη δεξιά το χάνι

Ο χώρος θυσίας του Διάκου στη Λαμία.		Ο χώρος θυσίας του Διάκου στη Λαμία.

Ο ανδριάντας του Διάκου στην ομώνυμη πλατεία της Λαμίας		Ο ανδριάντας του Διάκου στην ομώνυμη πλατεία της Λαμίας

Το μνημείο του Αθανασίου Διάκου στη θέση της μάχης δίπλα στην Εθνική Οδό στο ύψος του Σπερχειού που οδηγεί από τις Θερμοπύλες στη Λαμία.		Η γέφυρα και το χάνι της Αλαμάνας από γκραβούρα του 1834 μετά την απελευθέρωση. Οι στρατιώτες είναι Βαυαροί του ‘Οθωνα.

Βιβλιογραφία
Ιστορία του Ελληνικού Εθνους – Εκδοτική Αθηνών
Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας - ‘’Οι μεγάλες μάχες του Ελληνισμού’’
Λαμία. με τη γραφίδα των περιηγητών – Εκδόσεις Οιωνός